Interview - Patrick Dewals
Tal van internationale wetenschappers luiden de alarmbel vanwege de “collateral damage” die de huidige communicatie rond corona bij veel kankerpatiënten riskeert te veroorzaken. Zowel in Frankrijk, Verenigd Koninkrijk, Nederland en België zijn artsen betrokken bij kankergeneeskunde ongerust over de te voorspellen oversterfte door laattijdige kankerdiagnoses. Om te peilen in hoeverre deze onheilsberichten gefundeerd zijn, praat ik met professor Gert De Meerleer, radiotherapeut-oncoloog en kliniekhoofd van de dienst radiotherapie-oncologie in het Universitair Ziekenhuis te Leuven.
Professor Gert De Meerleer is daarnaast lid van de wetenschappelijke raad van de Stichting Tegen Kanker en voorzitter van BRAVO (“Belgian Radiation Oncology Awareness and Visibility Organization”). Dit laatste is een vereniging die de bevolking wil informeren over het behandelen van kanker door middel van radiotherapie, een essentieel onderdeel in kankerbehandeling. Dit interview heeft ook de goedkeuring van BESTRO, de wetenschappelijke vereniging van Belgische radiotherapeut-oncologen.
Wat is en doet een radiotherapeut-oncoloog precies?
Wij zijn kankerspecialisten opgeleid om talrijke typen tumoren te behandelen met inwendige – of, meer frequent, uitwendige bestraling. Deze bestraling, of ook wel radiotherapie genoemd, kan eveneens gecombineerd worden met immuun-, hormoon- of chemotherapie. Welke behandeling er nodig is, hangt af van het type tumor en de uitgebreidheid van de ziekte (ziektestadium). Afdelingen gespecialiseerd in radiotherapie-oncologie typeren zich door een brede multidisciplinaire benadering en aanpak. Zelf hou ik me vooral bezig met urologische (nier, prostaat, teelbal en blaas) tumoren en met patiënten met een beperkt aantal uitzaaiingen. Tien jaar geleden werden deze laatsten nog als palliatief beschouwd, vandaag proberen we hen te genezen.
Kanker woekert ontegensprekelijk fel in onze hedendaagse samenleving. Hoeveel mensen worden er jaarlijks met de diagnose geconfronteerd, en hoeveel overlijden jaarlijks aan de ziekte?
Jaarlijks krijgen in België ongeveer 70.000 mensen het slechte nieuws van hun arts te horen. Prostaat- en borstkanker zorgen samen voor minstens 20.000 nieuwe gevallen. Andere frequent voorkomende tumoren zijn long-, dikke darm-, blaas- en nierkanker. Per dag worden ongeveer 200 mensen gediagnosticeerd met kanker. Jaarlijks sterven in ons land ongeveer 30.000 mensen aan kanker.
Is kanker bij uitstek een seniorenziekte?
In het algemeen treft de ziekte vooral oudere mensen vanaf de zesde decade, de zogenaamde zestigplussers. Naast leeftijd zijn er nog andere factoren die het ontwikkelen van kanker mede bepalen. Om die reden komen kankers eveneens op jonge leeftijd voor. Bepaalde genen bij jonge vrouwen, zoals bijvoorbeeld het ondertussen wereldberoemde Angelina Jolie-gen, verhogen de kans op het krijgen van borstkanker aanzienlijk. Genetische aanleg speelt daarnaast vaak een rol bij het ontstaan van kindertumoren. Milieuverontreiniging, het individuele gedrag (bv. veel roken en alcohol drinken), voeding, enzovoort, zijn andere factoren die het ontstaan van kanker beïnvloeden.
Sedert enkele maanden wijzen internationale onderzoekers erop dat de huidige coronamaatregelen in verschillende landen voor enorm veel collateral damage zorgen. In de toekomst zal dit voor bepaalde ziekten nog toenemen. Zo voorspellen ze dat er binnen enkele jaren een grote oversterfte bij kankerpatiënten zal optreden.
Maakt u zich zorgen?
Toch wel, ja. In 2020 stelden we vast, en dit komt in grote lijnen overeen met de bezorgdheid van de internationale onderzoekers waar u naar verwijst, dat er ongeveer 40% minder kankerdiagnoses van de meest frequent voorkomende tumoren werden vastgesteld. De reden hiervoor is niet dat er minder kankers in de samenleving voorkomen, integendeel, er wordt eerder een toename verwacht. De daling is het resultaat van het wegblijven van de patiënten. De gevolgen hiervan zullen we pas later, binnen 5 à 7 jaar, in hun globaliteit kunnen beschouwen. Maar we houden echt ons hart vast.
Collega’s uit het Verenigd Koninkrijk (VK) berekenden in oktober 2020 dat de oversterfte veroorzaakt door laattijdige kankerdiagnostiek voor het VK over 7 jaar rond de 36.000 personen zal schommelen, en dit alleen voor 4 types tumoren die men heeft bestudeerd: long, borst, dikke darm en slokdarm. Over de andere tumortypes zijn er nog geen gegevens. Indien we de cijfers uit het VK extrapoleren naar de Belgische context moeten we rekening houden met een oversterfte door laattijdige kankerdiagnostiek van om en bij de 6.000 personen over 7 jaar. Afhankelijk van hoelang de huidige situatie voortduurt, des te langer moeten we rekening houden met deze oversterfte.
Vandaag worden we op onze afdeling met abnormaal vergevorderde tumoren geconfronteerd, tumoren waarvan we dachten dat die nog enkel terug te vinden waren in naslagwerken. Nu, van bevriende collegae hoor ik ook dat dit in verschillende ziekenhuizen voorkomt. Een paar voorbeelden verduidelijken wellicht waar ik op doel. Er komen mannen op consultatie die al gedurende 8 à 9 maanden bloed plassen omdat ze een blaastumor hebben. Na een dergelijke “wachttijd” zijn deze tumoren vaak dermate gevorderd dat enige curatieve behandeling niet meer mogelijk is. Een goede vriend vertelde me over een man die een tumor van 600 gram in de blaas had. Als u weet dat een normale blaasinhoud ongeveer 250 a 300 cc bedraagt, denk ik dat u zich hierbij wel kan voorstellen hoe problematisch dit is. Als arts stemt mij dit zeer droevig omdat door deze laattijdige diagnoses elke kans op genezing gevoelig vermindert.
Wanneer we deze personen dan vragen waarom ze niet eerder naar het ziekenhuis kwamen, is het antwoord toch wel ontnuchterend: vrees om met corona besmet te geraken in het ziekenhuis. Deze angst is niet nodig: ziekenhuizen hanteren duidelijke hygiëne richtlijnen en we houden ons bijzonder strikt aan de ingestelde regels. Dit zou toch meer moeten gecommuniceerd worden.
Ook belangrijke operaties dienden te worden uitgesteld, voornamelijk tijdens de piekperioden, wegens personeelstekort of omschakeling naar andere doeleinden wegens coronamaatregelen. Nogmaals, dit is in de verste verte géén kritiek naar de mensen die zich keihard inzetten om onze coronapatiënten met hun beste zorg te omringen, maar het is wel een probleem dat benoemd moet worden. Dit probleem treedt tevens ook in andere Europese landen op. Uitstel van een kankeroperatie heeft nooit een gunstige impact, laat dat duidelijk zijn. Bovendien, zulke zaken zijn voor de artsen en het verzorgend personeel enorm zwaar om te dragen, en dat iedere dag opnieuw.
Dat er mensen sterven aan kanker, is helaas eigen aan de ziekte en is een omstandigheid waarvoor kankerspecialisten en chirurgen getraind zijn om mee om te gaan. Het is een uiterst onplezierig onderdeel van de job. Maar omwille van de gebrekkige communicatie omtrent corona verliezen we mensen die we hadden kunnen redden. Begrijpt u de frustratie? Er zijn patiënten die omwille van angst voor een coronabesmetting hun reeds opgestarte therapie onderbreken, of voor een volgende kuur niet meer komen opdagen en noodzakelijke opvolgingsconsultaties uitstellen. Mijns inziens speelt de angst, mede gecreëerd door media en sommige overheden, hier een zeer belangrijke rol.
Heeft u de gevolgen van de angst die gepaard gaan met het coronabeleid, en de daardoor veroorzaakte laattijdige kankerdiagnoses, aangekaart bij de overheid?
Jazeker. Niet alleen ik, maar ook andere collegae die met kankergeneeskunde bezig zijn, hebben deze problematiek aangekaart. We hebben onze bezorgdheid op radio en televisie kunnen uiten, met daarin 2 belangrijke boodschappen: de bedoeling is NOOIT geweest om kritiek te uiten op het geneeskundig coronabeleid, maar wel om een warme oproep te doen aan beleidsmakers, media en experten om deze boodschap mee te nemen in de communicatie: stel kankerzorg niet uit! Ook de Stichting Tegen Kanker, waar ik actief in de wetenschappelijke raad betrokken ben, heeft deze problematiek een paar keer aangekaart. De aandacht hiervoor vanuit de media was naar mijn mening eerder beperkt en de communicatie hieromtrent doofde snel uit. Bij de overheid haalden we nagenoeg over de hele lijn een nul op het rekest. Dit maakt me verdrietig, echt. Bij kanker, nog meer dan bij andere ziekten, geldt dat je er tijdig bij moet zijn. Een dag uitstel voor een operatie of behandeling kan geen kwaad, maar enkele maanden treuzelen kan het verschil tussen genezing of niet betekenen. Bovendien werden in heel België duidelijke inspanningen gedaan om dezelfde kwalitatieve bestralingsbehandeling uit te voeren en het aantal bestralingssessies te reduceren door per keer een hogere dosis toe te dienen. Gezien de hoogtechnologische technologie is dit in België probleemloos verlopen, al bracht het uiteraard het nodige administratieve werk met zich mee.
De situatie is dus ernstig?
Ik vrees dat dit klopt. De overheid en de haar omringende adviesorganen zouden de mensen hier absoluut attent op moeten maken. We vroegen reeds in het verleden, en zijn nog steeds sterk vragende partij om af en toe tijdens hun dagelijkse communicatiemomenten in de media een tiental seconden te besteden aan de geruststelling van kankerpatiënten betreffende de veiligheid in de ziekenhuizen en de noodzaak om tijdig naar het ziekenhuis te komen. Dit zou naar de toekomst een behoorlijke slok op de borrel kunnen schelen. Dit hoeft toch niet moeilijk te zijn?
Trouwens, parallel aan mijn vak hebben psychiaters en psychologen dezelfde aandacht gevraagd voor de stijgende hulpvraag bij angst, depressie en zelfmoord(pogingen). Het is opmerkelijk dat de overheid en de media nauwelijks aandacht besteden aan deze problematiek.
En de gevolgen inzake kankerdiagnoses en -overlijdens zullen de komende jaren blijven toenemen?
Daar vrezen wij voor. Tijdens besprekingen met collega’s vragen wij ons af of we vanuit politieke hoek dan steun zullen krijgen, al hebben velen van ons daar de nodige bedenkingen bij. Er bestaat dan ook de vrees dat de laattijdige diagnoses anno 2020-2021 over 5 à 7 jaar een duidelijke overbelasting van ons zorgsysteem zal veroorzaken. Het is namelijk zo dat de behandeling voor tumoren in een verder gevorderd stadium zwaarder is, meer nevenwerkingen voor de patiënt met zich meebrengt en een duidelijke meerkost voor de maatschappij betekent. Bovendien is er ook de psychische belasting voor het personeel.
Hoe stelt het ziekenhuispersoneel het vandaag?
Ik heb de grootste bewondering voor de prestaties van de verpleegkundigen en het logistiek personeel gedurende het afgelopen jaar. Zij hebben al die tijd aan 140% gewerkt. Chapeau! Ook artsen blijven enorme prestaties leveren, en overuren draaien. Bijvoorbeeld door ‘s weekends te komen opereren om zo de vollopende wachtlijsten enigszins weg te werken.
Maar tegelijkertijd ben ik zeer bezorgd om hun welzijn. Dit werk verzetten aan een toch soms verschroeiend tempo kruipt ook op kankerafdelingen in de kleren. Onze mensen geraken fysiek en mentaal oververmoeid. Vergeet niet dat het helse werktempo van 2020 er voor zorgde dat velen onder hen hun verlof nog niet konden opnemen. Wanneer zullen ze dat wel kunnen? Die spanning en bekommernissen zijn het nieuwe normaal voor het ziekenhuispersoneel geworden. Dit brengt wrevel mee in hun gezins- en sociaal leven. Daarbovenop verwachten we de komende maanden, omwille van de vele uitgestelde raadplegingen, een golf van laattijdige kankerdiagnoses. Opnieuw zal men beroep doen op dezelfde mensen om deze toestroom te verwerken.
Weg van media – en beleidsinteresse ontstaat er ondertussen een onhoudbaar perpetuum mobile binnen het ziekenhuiswezen. Hoe lossen we de problematiek van de kolossale opgespaarde vakantiedagen op? Maar deze problematiek zal de pers waarschijnlijk veel minder coveren, en de politiek bespreken, dan het symbolische applaus van afgelopen zomermaanden. Op die momenten voelt onze tak van de gezondheidszorg zich toch wat in de steek gelaten.
Voor sommigen onder ons is het trouwens nu al te veel geworden. Ik vind het verschrikkelijk om aan te zien. Hoe moeten we dit opvangen? Vanuit de overheid is geen vangnet voorzien. Alle aandacht en middelen gaan naar de covid-bestrijding. Ik heb het niet gemakkelijk met deze toch wel enge kijk.
Vreest u voor een personeelstekort door besmettingen onder het personeel?
Dat risico is inderdaad pertinent aanwezig. Op dit moment hebben we op de afdeling verschillende medewerkers die positief getest hebben. Weliswaar allen zonder (ernstige) symptomen, maar ze verdwijnen wel allemaal 1 week in quarantaine. Indien dit een paar keer voorvalt, hebben we een werkingsprobleem. Bovendien is de vaccinatiecampagne onder het ziekenhuispersoneel uitgesteld omwille van de vertragingen bij het leveren van het vaccin. Als het virus ons personeel blijft treffen, kunnen we inderdaad met een personeelstekort te kampen krijgen.
Denkt u dat covid dusdanig gevaarlijk is dat het de eenzijdige kijk op de zorg legitimeert?
De mortaliteit van covid is 3 op 100 besmettingen. Dit betekent dat er per honderd besmettingen, drie personen overlijden. De meeste van deze overlijdens treft mensen uit de 70+, en misschien zelfs nog eerder de 80+, leeftijdsgroep. Dus ik blijf pleiten voor een meer brede communicatie, zonder daarbij uiteraard de covid-problematiek te minimaliseren. Het aantal opnames in het ziekenhuis en op intensieve zorgen blijft daarin een belangrijke parameter.
« Ga terug